Δεν έλειψε η οικογένεια ποτέ από τις ιστορίες που οι Έλληνες λένε, στο πανί, αλλά και στη σκηνή ή το χαρτί. Όμως τα τελευταία χρόνια, με ταινία τομής το Σπιρτόκουτο (2002), η ελληνική οικογένεια επέστρεψε δριμύτερη, προβάλλοντας ένα στοιχείο που αν παλιότερα υπήρχε υπόρρητο, τώρα έπαιρνε θέση πρωταγωνιστική: επέστρεψε ως μια οικογένεια-βραχυκύκλωμα, κι ήρθε στον ελληνικό κινηματογράφο για να προβληματίσει κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά, αλλά και για να τον ανανεώσει. Ίσως το Σπιρτόκουτο να φάνταζε ταινία παράταιρη μέσα στον πυρετό της προετοιμασίας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004· όμως σήμερα αντι- μετωπίζεται και ως εθνογραφικό σχόλιο για ό,τι θα ακολουθούσε. Ομοίως, ο Κυνόδοντας κι η Στρέλλα, που βγήκαν στις αίθουσες τον χειμώνα του 2009 ξεκινώντας ένα νέο κύμα ελληνικού κι- νηματογράφου: έμοιαζαν άσχετες με την κοινωνικοοικονομική κρίση που τότε θεαματικά ανακοινωνόταν. Όμως με τον καιρό αυτή η σύνδεση αν δεν υπήρχε δημιουργήθηκε, κι έγινε ξεκάθαρη, εμβληματική, λειτουργώντας μάλιστα αναδρομικά.

Η οικογένεια-βραχυκύκλωμα κατέληξε έτσι η πιο αναγνωρίσιμη κινηματογραφική (και αργότερα θεατρική και λογοτεχνική) ιστορία που επαναλαμβανόταν στην Ελλάδα των Μνημονίων. Δείτε πώς το Άττενμπεργκ του 2010 προχωρά την αλληγορία του Κυνόδοντα (τώρα η εξαρθρωμένη και αυτοαναφορική οικογένεια πλέον εμφανώς παραλληλίζεται με τη χώρα), πώς η Χώρα προέλευσης πιάνει το νήμα από εκεί που το άφησε η Στρέλλα: ο αντικανονικά έμφυλος και έμποθος εαυτός, τώρα μπλέκεται, εκτός από το οικογενειακό, και στο (ιστορικό, αρχειακό και πολιτικό) βραχυκύκλωμα μιας χώρας σε έκρηξη. Οι κριτικοί μίλησαν για οικογενειογραφική εμμονή, τέτοια που πλέον μας ανάγκαζε να δούμε αλλιώς και το παρελθόν της. Επιστρέψαμε έτσι με τα μάτια του Κυνόδοντα και του Άττενμπεργκ στον περίκλειστο κόσμο της οικογένειας στις ταινίες του Αγγελόπουλου. Με τα μάτια της Στρέλ- λας στο σωματοποιημένο οικογενειακό τραύμα στις ταινίες του Κακογιάννη. Με τη σκληρότητα των ταινιών του Τζουμέρκα στον Φόβο ή τους Βοσκούς της συμφοράς του Παπατάκη.

Το αφιέρωμα αυτό έχει σχεδιαστεί ως μια κινηματoγραφική επιστροφή στο βιβλίο μου Κάτι τρέχει με την οικογένεια: Έθνος, πόθος και συγγένεια την εποχή της κρίσης (Πατάκης 2018), όπου όλες αυτές οι ταινίες αναλύονται. Γυρίζουμε σε τούτες τις ταινίες-φάρους, για να επανεκτιμήσουμε πόσο αποτελούν πλέον μέρος της συλλογικής μνήμης μιας ολόκληρης περιόδου· πόσο έχουν διαμορφώσει νέες συζητήσεις και για την οικογένεια και για την κοινωνία· και πόσο έχουν καταστεί πια, καλώς ή κακώς, κοινοί τόποι.

- Δημήτρης Παπανικολάου